انحصار پلتفرم های نمایش خانگی دولتی نیست، وظیفه ساترا توسعه رقابت است نه قیمت گذاری - مجله مدیاپلیر

گروه فرهنگ و هنر خبرنگاران- مژگان صلایی؛ افزایش قیمت های بی سابقه و بی ضابطه پلتفرم ها در روز های قرنطینه کرونایی و خانه نشینی مردم باعث نگرانی های زیادی شده که اگر همین منوال را طی کند بسیاری از مخاطبین به دلیل مسائل اقتصادی از تماشای سریال های شبکه نمایش خانگی چشم خواهند پوشید. محدودیت پلتفرم ها اولین نکته ای که به ذهن ساطع می نماید بحث انحصار است یعنی مردم محدود به استفاده از پلتفرم هایی خاص خواهند شد. برای پیگیری این مسئله به سراغ آقای دکتر احمد ذوالفقاری استاد دانشگاه، تحلیگر اندیشکده حکمرانی شریف که دارای دکتری اقتصاد نیز می باشند رفتیم و پیرامون این مسئله به تبادل نظر نشستیم.

ساترا (به عنوان نهاد تنظیم گر) در انحصار به وجود آمده در شبکه نمایش خانگی چه نقشی دارد؟

ریشه به وجود آمدن انحصار دو مسئله است؛ یکی مقام قانونگذار مانند دستگاه حاکمه در قالب مصوبه مجلس یا هیئت دولت یا موارد دیگر مثلا دستور یک وزیر یا هر مقامی که صلاحیت مجوز دهی را دارد که مجوز فعالیت یک رگولاتور را می دهد. آن مجوز کسب و کار را فقط برای یک فرد یا دو وسه نفر معین صادر کند نه بیشتر که به آن انحصار قانونی می¬گویند.

نوع دیگر انحصار، انحصار تکنیکی است بعضی از بازیگران برای دستیابی به یک تکنولوژی برتر در آن حوزه که می تواند یا ریشه در دانش خودشان داشته باشد یا در سرمایه گذاری شان که احتمالا سرمایه گذاری زیادی کردند و به یک دست برتر و قدرت بیشتر در بازار رسیدند این نوع، انحصار تکنیکال است یعنی به خاطر قدرت تکنیکی خودش نه قدرت انحصاری که دولت می دهد بازار را قبضه نموده است. حالا باید ببینم اولا انحصار وجود دارد یا نه که باید سهمشان را در ایجاد انحصار بسنجیم.

بنده اظهارات مختلفی شنیدم مثلا پلتفرمی ادعا می نماید که 99 درصد بازار را در دست دارد بعد رسانه های مقابلشان میگویند که نهایتا با هم 50 درصد را دارند بعضی آمار دیگر ارائه می دهند و پلتفرم ها را از هم جدا می نمایند. در خصوص محتوا هم که یا خودشان فراوری می نمایند یا محتوای فراوریی را از تهیه نماینده ها می خرند و یا بعضی می گویند آن ها در محتوای فراوریی قوی اند، اما در محتوای دوبله شده نهایتا 50 درصد بازار هستند این تحلیل ها یعنی وی اوی دی های دیگر سهمی از بازار دارند.

وقتی می گوییم انحصار بازار، از کدام ملاک صحبت می کنیم؟ به فرض بپذیریم که این ها انحصار دارند با چه ملاکی انحصار دارند؟ اما بحثی که مطرح می گردد این است که این انحصار را فقط از صدور مجوز انحصاری به وسیله ساترا به دست آوردند و مثلا اعلام کردند که فقط برای دو پلتفرم صادر می کنیم و برای پلتفرم دیگری صادر نمیکنم در این صورت ساترا مقصر بود یا هر نهاد دیگری که مجوز صادر می نماید. کما اینکه الان ما در خودرو سازی انحصار داریم، انحصار قانونی هم داریم مثلا وزارت صنعت به غیر از دو خودرو سازی به خودرو سازی دیگری مجوز کارخانه اتومبیل صادر نمی نمایند یعنی اجازه نمی دهند قطب سومی به وجود بیاید، اما ساترا می گوید هر کسی که بخواهد در این عرصه فعالیت کند مجوز دریافت خواهد نمود.

پلتفرم دیگری که پیروز است به دلیل حجم بالای سرمایه گذاری و کیفیت برجسته تر خدمات محتوایی اش است. پلتفرمی به صورت انحصاری و اختصاصی چند سریال دارد که فقط می توان در آن پلتفرم ها دیدو یا با بعضی از تهیه نماینده ها قرارداد اختصاصی می بندند و سرمایه گذاری بیشتر سود بیشتر را در پی دارد. در نتیجه انحصار تکنیکی دارند نه انحصار قانونی و، چون این مسئله نیست نمی توان ساترا و یا نهاد دیگر را متهم کرد.

ما آگاه نیستیم مگر اینکه این ها از رانت ها و حمایت ها خاصی برخوردار شده باشند و آن سبب عظیم شدنشان گردد مثلا در عرصه تامین اقتصادی به این ها وام های عظیم داده شده باشد. مقوله ای داریم به نام یاری های دولتی این یکی از مواردی است که به ایجاد انحصار یاری میکند همین مسئله است که وامی به یکسری از فعالین بازار داده گردد و به یکسری دیگر داده نگردد این به ایجاد انحصار خواهدکرد و قدرت بازاری پیدا می نماید، اما به این صورتی که بازار هست نمی توان متهم کرد.

بله بعضی از اپراتور ها ارائه دهنده پهنای باند آمدند و به بعضی از پلتفرم ها حق انحصاری را داده بودند که بدون خرید عضویت اگر کسی میخواست محتوای این ها را ببیند با اینترنت اپراتور مورد نظر حق اشتراک نمی داد به جایش هزینه اینترنت تمام بها حساب می شد مردم فکر می کردند که من فقط اندازه دیدن یک فیلم اینترنت مصرف میکنم و حق اشتراک برای ماه ها نمی خرم. این مسئله ای بود که مردم را راغب می کرد از این دو پلتفرم استفاده نمایند تا از پلتفرم های دیگر.

قبلا شاید پلتفر ها انحصاری بودن، اما الان انحصاری نیستند. به این معنا اگر هم انحصاری، باشد تکنیکال است با این تحلیل علمی می توان در سهم بازارشان بحث کرد که ریشه در یک انحصار قانونی ندارد بلکه قدرت بازاری را از سرمایه گذاری شخصی خودشان گرفتند.

گویا دولت سایت های فیلم را برای پیروزیت بیشتر پلتفر ها فیلتر نموده بود این موضوع برای این پلتفرم ها انحصار ایجاد نمی کرد؟

فیلتر هایی که وزارت ارتباطات و ساترا انجام داده بودند در راستای حمایت از حق انتشار فراوری نماینده بود سایت های دانلود فیلم غیر قانونی بودند و محتوا را با رعایت حق مالکیت ارائه نمی دادند، اما همه سایت هایی که به صورت قانونی محتوا را از صاحب اثر خریداری میکردند و با رعایت حقوق مالکیت او عرضه می¬نمایند که تعدادشان زیاد است و فیلتر نشده اند سایت های قانونی موجود است و تعدادشان هم کم نیست.

نکته دوم نکته درستی است رویه ضد رقابتی می توان از نوع حمایت هایی دولتی باشد. مثلا هدیه های وزارت ارتباطات یکی از مصادیق حمایت دولت است که باعث ایجاد انحصار دولتی می گردد در این صورت هر پلتفرمی مشتری بیشتری دارد بیشتر از هدیه وزارت ارتباطات بهرمند می شوند که پلتفرم های کوچکتر کمتر برخوردار می شوند. به نوعی دو پینگی برای رسانه های عظیمتر است. در موارد جزئی و به صورت مصداقی رویه ضد رقابتی به وجود می آید؛ که شنیدم ساترا ورود کرد و موضع گیری کرد و قرارداد و امتیاز تمدید نشد. البته یک بحث انحصاری هم وجود دارد نسبت به اپراتور دیگر که باید آنالیز گردد؛ که امتیاز خاص نباشد.

نظارت ساترا بر شبکه نمایش خانگی چگونه است آیا بر قرار داد ها و مبالغ هنگفت جابجا شده نیز نظارت دارند؟

نظارتی براین موارد نیست، اما اگربخواهیم از منظر رگولاتوری بسنجیم که آیا رگولاتور باید ورود کند یا خیر؟ اولا اینکه قیمت گذاری از حدود معمول بالاتر اعلام شده باشد، اما با یک ملاحظاتی می تواند تبدیل به رفتار ضد رقابتی گردد ابتدا قرار داد با مجموعه فراوریه نماینده که هزینه زیاد تر از حد معمول می خواهد بپردازد که اینجا رگولاتور باید ورود و مقابله کند و البته کیفیت ورود هم محل بحث است که اطلاعات دقیقی می خواهد که بسیار سخت است.

وقتی که در بازار قیمت بالاتر از حد معمول را یکی از پلتفرم ها وضع کند عوامل فیلم ها اعم از کارگردان و بازیگر و... جذب آن پلتفرم می شوند فرصت برای فیلم سازی و سریال سازی از بقیه که ندارند این حجم از دستمزد را بدهند گرفته می گردد پس فیلم های خوب را این می سازد و بقیه هم فیلم خوب ندارند در نتیجه بقیه از بازار خارج می شوند و دست برتر رقابتی پیدا می نماید و می گردد تنها رسانه ای که فیلم قوی داردو قدرت انحصاری پیدا می نماید وقیمت را افزایش می دهد.

این یک نوع رفتار ضد رقابتی است منتها تشخیص این قیمت گذاری تحت تاثیر چند فضاست گاهی می گوییم هزینه بازفراوری یا فراوری ملاک قیمت گذاری است و از طرف دیگر این نهاد و بازیگر و کالا و خدمت و... آیا جایگزین دارند؟ جایگزین هایش چه قیمتی هستند که این نمی تواند چندان قیمتی با جانشین خود داشته باشد. مثلا در بازار موبایل دو تا گوشی همراه که یکی جانشین دیگری اگر قیمت را بالاببرد مردم سراغ جانشین آن می فرایند بنابراین آن موبایل را گران تر نخواهد نمود، زیرا بازار را از دست خواهد داد.

بنابراین قیمت جایگزین اهمیت دارد، اما در موارد هنری ویژگی دارند که لزوما نمی توان جانشین برایش انتخاب کرد. اگر جانشین نداشته باشد به راحتی قیمت را بالا می برد فعالیت های هنری تا حدودی از یکسری ابعاد جنبه جانشینی ندارد یعنی یک مدل هنر خاص است مثلا فقط فلان بازیگر هنر خاص به خودش را دارد. به خاطر همین می گویند بعضی خدمات هنری جانشین پذیر نیستند که در این موارد قیمت گذاری برای رگولاتور سخت است.

با توجه به اینکه هزینه ها را بعضی از پلتفرم ها در مدت گذشته بسیار بالا بردند ساترا حمایت مادی و معنوی از مخاطب داشت؟

به لحاظ قانونی قیمت گذاری یکی از ابزار های رگولاتور است در واقع نهادی که مجوز صادر می نماید می تواند قیمت گذاری را انجام دهد، اما اینکه ساترا این کار را انجام دهد من بحث دارم. کار رگولاتور آزاد سازی است که در زمان شکست بازار باید ورود بکند تا بازار به نظم سابقش بازگردد و تنظیم گری کند. نظم سابق بازار فضای رقابتی است. منظور از بازار: فرآیند چانه زنی طرف عرضه و تقاضا است که منجر به کشف یک قیمت تعادلی می¬گردد. آیا قیمت گذاری در راستای بازار سازی است؟

وقتی قیمت را دیکته می کنیم بدون چانه زنی عرضه و تقاضا در واقع داریم بازار را تخریب می کنیم. پس قیمت گذاری می گردد تخریب بازار الا در یک مورد، جایی است که انحصارگر از قدرت انحصاری استفاده می نماید وقیمتی بالاتر از قیمت رقابتی ارائه می دهد یعنی اگر انحصار گر وجود نداشت قیمت کالا 100 تومان بود، ولی انحصار گر آن را 150 ارائه می دهد که رگولاتور اینجا ورود می نماید و باید قیمت گذاری کند.

نکته دیگر قیمت گذاری مساوی است با تخریب بازار. در کشور ما به غلط رگولاتوری معادل شده با قیمت گذار در حالی که این اشتباه است. قیمت گذاری را نه به عنوان راه حل رگولاتوری بلکه به عنوان راه حل رفاهی به آن انجام می دهیم. بنده اصطلاحی دارم که سیاست هایی تنظیم گرانه را از سیاست های رفاهی باید جدا کنیم. اگر بخواهیم از مردم حمایت کنیم این حمایت وظیفه دولت است وظیفه بخش خصوصی نیست پلتفرم ها بخش خصوصی هستند مگر این که بخش خصوصی از یک رانتی برخوردار باشد که در قبال منفعت عمومی هم وظیفه دارد.

آن ها هم می دانند اگر از یک حدی خدماتشان را گرانتر نمایند مشتری های خود را از دست می دهد. وظیفه منفعت عمومی به عهده دولت است؛ که هزینه را به صدا و سیما می دهد و او فراوری محتوا را بر عهده دارد. حق بهرمندی ازفیلم و سریال رایگان را تامین می نماید اگر دولت در بخش خصوصی دنبال رفاه مردم است می تواند به آنان سوبسیت بدهد چرا بازار را خراب می نماید؟

در جهان هم تعرفه گذاری نمی نمایند مگر سرویس پروایدری تعرفه گذاری می نمایند که از رانت عمومی برخوردار است. به نظر من ساترا و هیچ رگولاتور دیگری نباید در قیمت ها دخالت کند این را بازار معین می نماید. اگر پلتفرمی محصولاتش را گران و دیگری ارزان کند مردم سراغ آن ها می فرایند، چون جنس با کیفیت و ارزان می خواهند. باید سرمایه گذاری در این عرصه صورت گیرد و در مدت کوتاه به پیروزیت برسند؛ که این به نفع رقابت است.

در قضیه قیمت گذاری ساترا دخالت نکرد که بسیار اقدام پسندیده ای بود بالاخره دیدیم که یک رگولاتور نباید تخریب بازار کند. مسئولین ساترا مصاحبه کردند که این ها هیچ حق انحصاری ندارند و ساترا به توسعه رقابت می پردازد هرکسی که می خواهد سرمایه گذای کند کما اینکه برای خیلی ها مجوز صادر کردیم و هر سرمایه گذاری بخواهد بیاید مجوز برایش صادر خواهیم کرد. رقیب که زیاد گردد قیمت پایین آورده می گردد.

رگولاتور وزارت ارتباطات چه نقشی دارد؟

هیچ نقشی ندارد در این مسائل، بیشتر نقش زیر ساختی است. ساترا نظارت محتوایی و امور رگولاتورانه را دارد سازمان تنظیمات رادیویی بیشتر رگولاتور زیر ساختی است پهنای باند و نت که جنبه زیر ساختی است. کار قیمت گذاری و محتوا با ساتراست.