علی حاتمی؛ 79 سالگی سعدیِ سینمای ایران، فیلم می ساخت، قصه می گفت یا دُرّ می سُفت؟ - مجله مدیاپلیر

با این که 27 سال از مرگ علی حاتمی می گذرد او تازه 79 ساله شده و همین نشان می دهد چقدر زود از دست رفت و چه بسا اگر می ماند و می پایید در این 27 سال چه اثر ها می توانست بر جای گذارد. هر چند که هم یادگار او - لیلا- نام پدر را زنده نگاه داشته و هم آثار او باقی است.

سینما را هنر شخصیت پردازی و فضا سازی خوانده اند، اما علی حاتمی را بیشتر با نوع گفتار بازیگران و متونی که می نوشت و کلماتی که بر دهان شخصیت های مختلف داستان های خود می نشاند، می شناسیم و به همین دلیل در فستیوال های دنیای و بیرون از این مرز ها ستایش نشد، چون سینمای او کاملا ایرانی بود، ولی چه باک که ایرانیان او را دوست می داشتند و نشان آن هم روز غم بار پاییزی در سال 1375 که با پیکر او وداع کردند.

در زادروز علی حاتمی که زنده یاد جمشید مشایخی او را سعدی سینمای ایران لقب داد مروری بر ماندگارترین دیالوگ های چند اثر مشهور او می تواند مناسب ترین یاد باشد تا بدانیم چقدر این توصیف، کارگردان فقید را می برازد:

نخست، گفت و گوی سکانس خاتمهی فیلم سوته دلان. میان حبیب (با بازی جمشید مشایخی) و مجید (با بازی بهروز وثوقی):

حبیب: برق رفت. به دلت بد نیار. وضع ما روشنه. زنک عشرتی، نسخه دواچی بود، می گفت واسه حالت خوبه.

مجید:، اما حالا حالم خوب نیست. نه، این دفعه جای جنّا انکر و منکر اومدن با گُرزشون می کوبن تو سرم. داداشی! منو شبونه برسون امام زاده داوود.

حبیب: شبونه؟ تو این فصل سرما؟ باشه فردا که عروسا رو به تخت نشوندیم.

مجید: نه، تو رو خاک آقام. نمی خوام جلو زنم لو برم. بفهمه من دعایی ام. اگه خواستی صبح راهی شی، من شب تو دکون می خوابم. بلا روزگاریه عاشقیّت

در فاخرترین مجموعه ساخت او (هزار دستان) نیز از زبان شخصیت های مختلف درّ و گوهر می ریخت. به یاد آوریم صحنه ای را که مفتش شیش انگشتی با بازی باز هم زنده یادی دیگر -داوود رشیدی - وارد خانه رضا خوش نویس می گردد و میان رضا و همسرش این مصاحبه در می گیرد:

خوش نویس (با بازی جمشید مشایخی): نظامی بود بهتر بود تا شخصی. شمشیر رو که از رو می بندن کم ترس تره. آخ، چه روزگار سیاهی که آدم از آدم می ترسه.

قمر بانو (با بازی شهلا میر بختیار): به جن بیشتر می مونه تا آدم شیش انگشتیه.

خوش نویس: این چه جنی بود که با بسم الله ظاهر شد؟ تازه در بای بسم الله دفتر بودم. این دفتر، دفتر آخر شد. نکنه سیگار رو از طرف تاجش آتیش زدم. نکنه خط نوشتن هم موقوفه؟ آخر، موقوف کردن در این ولایت رسمه... اگر جان، جانِ من بود پیش کش می کردم به آن پزشکِ شاگردِ شیطان تا با یک آمپول هوا فاتحه اش رو بخونه. حقیقتا چه نخبگان اند این جانی ها که از هوای مایه زندگی، مرگِ بی صدا می سازند. اینان از آن دسته کیمیا گران اند که طلا، مس می نمایند...

یا به یاد آوریم خاتمه فیلم کمال الملک را. جایی که هنر قالی بافی ایرانی را به نیکو ترین وجه می ستاید و از نقاشی، برتر می داند:

یار محمد به کمال الملک (باز هم با بازی جمشید مشایخی) می گوید: استاد! قالیچه به خواست خدا تمام شد. عهد نموده بودم اگر زنده ماندم و قالیچه تمام شد با خاک پای شما تبرک بشه. قدم رنجه بفرمایید گرچه این زیر پایی، شان استادان هنر نیست.

کمال الملک، اما پاسخ می دهد: استاد تویی! هنر این فرشه شاهکار، این تابلوست. دریغ، همه عمر یک نظر به زیر پا نینداختم. هنر، این ذوق گسترده است. شاهکار، کار توست یار محمد نه کار من..

یا همان جمله آخر در فیلم مادر که ضرب المثل شده است. وقتی زنده یاد فریماه فرجامی می گوید: مادر، جان ندارد، از زبان غلامرضا (با بازی اکبر عبدی و صدای منوچهر اسماعیلی) می شنویم: مادر مُرد. از بس که جان ندارد!

این ها تنها مشتی است نمونه خروار و کاش نشر مرکز بار دیگر مجموعه دو جلدی آثار علی حاتمی را چاپ کند. چه، اگر آثار سینماگران دیگر را باید دید، آثار علی حاتمی را هم باید دید و هم می توان خواند.

چون او بیش و پیش از سینما، دل باخته هنر و ادبیات ایران بود و در غالب فیلم های خود هنر های ایرانی را می ستود: در هزار دستان، خط و خوش نویسی را. در دل شدگان، موسیقی را. در کمال الملک نقاشی و قالی بافی را و اگر بیشتر می زیست می توانست هنر های دیگر را و دنیا پهلوان را وقتی آغاز کرد که چنگار به جان او چنگ انداخته بود و نیمه تمام گذاشت و خاموش شد.