اقیانوس های جهان را چقدر می شناسید ؟ - مجله مدیاپلیر

هادئن یا پیشازیستی، دورانی زمین شناختی شامل حد فاصل بین پیدایش منظومه شمسی تا قدیمی ترین سنگ های شناخته شده در سطح زمین است. اقیانوس های دنیا ما به 5 بخش تقسیم می شوند؛ اقیانوس آرام، اقیانوس اطلس، اقیانوس هند، اقیانوس منجمد شمالی و اقیانوس منجمد جنوبی. مجموعه این اقیانوس ها در تغییرات آب و هوایی کره خاکی ما مؤثر بوده و بخشی از چرخه آب و کربن هستند که وجودشان برای حیات زمین لازم است. اقیانوس ها بعلاوه خانه 230.000 گونه مختلف از جانداران دریایی نیز هستند؛ البته اگر انسان بتواند بیشتر از گذشته به اعماق اقیانوس ها برود، ممکن است گونه های جانوری نو دیگری هم کشف کند. در ادامه با 5 اقیانوس دنیا و ابعاد، مرزها، سکونتگاه، گوناگونی زیستی و ویژگی ها مهم آن ها آشنا خواهیم شد.

5. اقیانوس منجمد شمالی

اقیانوس منجمد شمالی که کوچکترین و کم عمق ترین اقیانوس دنیا است، در نمیکره شمالی زمین و قطب شمال قرار گرفته است. اقیانوس منجمد شمالی تقریباً دایره ای شکل است و کاملاً به وسیله قاره آمریکای شمالی، اوراسیا، گرینلند و چند جزیره کوچک دیگر احاطه شده است. وسعت این اقیانوس در حدود 14.056.000 کیلومتر مربع است و کرانه ساحلی آن نیز تا 45.390 کیلومتر در امتداد است. عمیق ترین نقطه ثبت شده در این اقیانوس 5625 متر است. تنگه برینگ اقیانوس منجمد شمالی را به اقیانوس آرام متصل می نماید. دریای گرینلند و دریای لابرادور موجب اتصال این اقیانوس و اقیانوس اطلس می گردد. کشورهایی که با اقیانوس منجمد شمالی هم مرز هستند، عبارتند از: آمریکا، کانادا، ایسلند، گرینلند، نروژ و روسیه. خلیج بارو و پرودو در آلاسکا؛ چرچیل، نانیسیویک و اینوویک در کانادا؛ نوک در گرینلند؛ کریکنز، واردو و لانگ یربین در نروژ؛ و چند بندر دیگر از جمله مورمانسک، تیسکی و پوک در روسیه، همگی در سواحل اقیانوس منجمد شمالی واقع شده اند.

اقیانوس منجمد شمالی در شرایط آب و هواییِ قطبی واقع شده که دمای هوایش در تمام طول سال بسیار سرد و به صورت یخبندان است. این اقیانوس در طول زمستان، تمامی ساعات را در تاریکی شب سپری می نماید، ولی در تابستان روزهای متمادی در قطب شمال موجب روشنایی اقیانوس منجمد شمالی می گردد. زیستگاه دریایی اقیانوس منجد شمالی بسیار حساس بوده و در برابر تغییرات آب و هوایی کوچک نیز آسیب پذیر است. گونه های جانوری در معرض خطری همانند وال و گراز دریایی در این اقیانوس زندگی می نمایند. زندگی گیاهی در این اقیانوس بسیار نادر و کمیاب است و تنها به مقدار زیادی پلانکتون گیاهی محدود شده است. عروس دریایی یال شیری و لیزماهی خط خطی از جمله معدود گونه های جانوری هستند که در اقیانوس منجمد شمالی زندگی می نمایند. بستر این اقیانوس دارای ذخایر نفت خام، میدان های گاز طبیعی، منگنز و رسوب های زر(طلا) دار است.

تغییرات آب و هوایی، اکوسیستم اقیانوس منجمد شمالی و دیگر اقیانوس های دنیا را تهدید می نماید که ممکن است آثار مخربی بر سکونتگاه جانوران آن داشته باشد. طبق تحقیقات صورت گرفته، محتمل است یخ های قطب شمال تا سال 2040 به کلی ذوب شوند. این تغییر بزرگ ممکن است به سرایز شدن آب های حاصل از ذوب یخ ها به اقیانوس منجمد شمالی منجر شده و بر جریان های دریایی آن تأثیر شگرفی بگذارد. دگرگونی های یاد شده می تواند تغییرات بسیار گسترده ای در آب و هوای دنیا ایجاد کند.

4. اقیانوس منجمد جنوبی

اقیانوس منجمد جنوبی در جنوبگان و در جنوبِ عرض جغرافیایی 60 درجه واقع شده است. اقیانوس منجمد جنوبی، جنوبی ترین و نیز چهارمین اقیانوس بزرگ دنیا است. از آنجایی که خشکی و زمینی در اطراف اقیانوس منجمد جنوبی وجود ندارد، این اقیانوس به عنوان اقیانوسی جدا و متفاوت از دیگران طبقه بندی می گردد. اقیانوس منجمد جنوبی بسیار عمیق است و عمق آن در بخش های مختلف، به 4000 تا 5000 متر می رسد. محققان معتقدند که بستر این اقیانوس دارای ذخایر نفتی و میدان های گازی بسیار بزرگ، مواد معدنی ارزشمند مانند طلا، ذخایر رسوب زردار، منگنز و غیره است. کوه های یخ شناور در اقیانوس منجمد شمالی جزو منابع آب شیرین هستند که می توان با آب آن، تمامی انسان های زمین را به مدت چندین ماه سیراب کرد. این اقیانوس بعلاوه، یکی از خطرناک ترین اقیانوس های دنیا برای کشتیرانی است. وجود آب های پر تلاطم، طوفان های دریایی و کوه های یخ بزرگ در اقیانوس منجمد جنوبی امری معمول و رایج است. دور افتادگی این اقیانوس نیز انجام هرگونه عملیات نجات را سخت می نماید.

گونه های جانوری خاص و منحصر به فردی در اقیانوس منجمد جنوبی زندگی می نمایند که توانسته اند خود را با شرایط آب و هوایی سرد آن وفق دهند. پنگوئن، گاوماهی، وال، فُک و سرپاور بزرگ الجثه بعضی از جانداران قابل توجه اکوسیستم اقیانوس منجمد جنوبی هستند. تعداد زیادی پرندگان مهاجر نیز در این اقیانوس و قطب جنوب قابل مشاهده اند. این پرندگان عبارت هستند از: پرستو، مرغ نوروزی، آلباتروس، اسکویا، مرغ طوفان و غیره. خطراتی در اقیانوس منجمد شمالی وجود دارد که زیستگاه این موجودات را تهدید می نماید. حفره ای که در لایه اوزون قطب جنوب وجود دارد، اجازه ورود اشعه های مضر ماورابنفش به زیستگاه جانوران اقیانوس منجمد جنوبی را می دهد. این موضوع موجب کاهش 15 درصدی پلانکتون های گیاهی اقیانوس منجمد جنوبی شده است. ماهیگیری های غیرقانونی و بیش از حد نیز در این اقیانوس، موجب کاهش نژادهای مختلف ماهی ها شده که خود موجب به هم ریختن زنجیره غذایی اکوسیستم اقیانوس و اختلال در ادامه حیات دیگر جانداران چرخه غذایی آن می گردد.

3. اقیانوس هند

اقیانوس هند مساحتی به وسعت 70.560.000 کیلومتر مربع دارد و تقریباً 20٪ از سطح کره زمین را پوشانده است. قاره آسیا از شمال، استرالیا از شرق، آفریقا از غرب، قطب جنوب و اقیانوس منجمد جنوبی نیز از جنوب با اقیانوس هند دارای مرز مشترک هستند. عمق میانه اقیانوس هند 3890 متر و عمیق ترین نقطه آن 8047 متر است. طی فصل های موسمی، بادهای موسمی در اقیانوس هند می وزند. گردباد یا چرخند نیز در اقیانوس هند بسیار معمول است. اقیانوس هند، گرم ترین اقیانوس دنیا نیز به شمار می رود. آب های گرم این اقیانوس زمینه را برای زندگی گونه های مختلف جانوری فراهم نموده است. فراوانی پلانکتون های گیاهی و وجود گیاهان مختلف دریایی در این اقیانوس، موجب تکامل زنجیره غذایی آن شده است. به همین علت، صنعت ماهیگیری در این اقیانوس به ویژه برای صید میگو و تهیه کنسرو ماهی بسیار پررونق است. البته، علیرغم فراوانی موجودات اقیانوس هند، تغییرات آب و هوایی اثرات مخربی بر اکوسیستم آن داشته است. ماهیگیری بیش از حد نیز موجب بروز اختلالاتی در اکوسیستم اقیانوس هند شده است.

2. اقیانوس اطلس

اقیانوس اطلس نیز مانند اقیانوس هند، 20٪ از سطح کره زمین را پوشانده است. وسعت این اقیانوس 106.400.000 کیلومتر مربع است. اقیانوس اطلس با آمریکای شمالی و جنوبی از غرب و آسیا و آفریقا از شرق هم مرز است. اقیانوس منجمد شمالی در شمال، اقیانوس منجمد جنوبی در جنوب، اقیانوس آرام در جنوب غربی و اقیانوس هند در جنوب شرقی اقیانوس اطلس قرار دارند. میانه عمق اقیانوس اطلس 3339 متر و عمیق ترین نقطه آن 8380 متر واقع در گودال پورتوریکو است. به علت وسعت بسیار زیاد اقیانوس اطلس، شرایط آب و هوایی آن نیز از شمال تا جنوبش بسیار فرق دارد. جریان های سرد و گرم دریایی اقیانوس اطلس، موجب تغییرات آب و هوایی در سواحل این اقیانوس می گردد. گلف استریم و جریان دریایی شمال اطلس علت اصلی گرم شدن هوای بیشتر منطقه ها شمال غربی اروپا و جزایر بریتانیا و نیز سرمای شدید نیوفاندلند کانادا در زمستان است.

اقیانوس اطلس موجب رونق مالی کشورهای زیادی شده است. بستر این اقیانوس دارای ذخایر سنگ های قیمتی، رسوب زردار، و سنگ آهن پلی متالیک فراوان است. گونه های مختلف ماهی ها از جمله ماهی هداک، ماهی کاد، ماهی ماکرل و شاه ماهی نیز در اقیانوس اطلس وجود دارد.

بعضی از گونه های جانوری نادر و کمیابی همانند لاک پشت دریایی، وال، دلفین، گاو دریایی، فک و شیر دریایی نیز در اقیانوس اطلس به وفور یافت می شوند. تخلیه مکرر ضایعات نفتی، فاضلاب شهری، آلودگی صنعتی و ماهیگیری های غیرقانونی، زندگی جانداران اقیانوس اطلس را در معرض خطر قرار داده است.

1. اقیانوس آرام

بزرگترین اقیانوس دنیا، اقیانوس آرام نام دارد. اقیانوس آرام از شمال با اقیانوس منجمد شمالی، از جنوب با اقیانوس منجمد جنوبی، از غرب با قاره آسیا و از شرق با قاره آمریکا هم مرز است. اقیانوس آرام با 165.25 میلیون کیلومتر مربع مساحت، یک سوم از سطح کره زمین را پوشانده است. عمیق ترین نقطه اقیانوس آرام، گودال ماریانا به عمق 11034 متر واقع در غرب این اقیانوس است.

بسیاری از بخش های اقیانوس آرام به علت عمق زیاد آن، هنوز کشف نشده اند. با این حال، در آب های کم عمق سواحل استرالیا و نیوزلند ذخایر نفتی و میدان های گاز طبیعی کشف شده است. استخراج مروارید نیز از آب های اقیانوس آرام امری معمول و رایج است. ماهی های مختلفی مانند ماهی تن، سالمون، شمشیرماهی، شاه ماهی و غیره به وفور اقیانوس آرام یافت می شوند.

امروز، اقیانوس آرام و زیستگاه آن از امنیت کافی برخوردار نیستند. آب تعداد زیادی از رودخانه های آلوده از کشورهای شرقی و جنوب شرقی آسیا وارد اقیانوس آرام می گردد که آن را با انواع و اقسام سموم دریایی آلوده می نماید. کودهای شیمیایی زمین های کشاورزی، فاضلاب و پسماندهای صنعتی همگی به وسیله رودخانه ها وارد اقیانوس آرام می شوند. افزایش آلاینده ها موجب کاهش مقدار اکسیژن و ایجاد منطقه ها بسیار خطرناک در این اقیانوس می گردد. ماهیگیری بیش از حد نیز موجب تخلیه گونه های مختلف جانوری اقیانوس آرام شده است. نسل بعضی از جانداران نادر این اقیانوس در پی ماهیگیری های غیرمجاز و صیدهای ناخواسته از بین رفته است. (نکته: صید ناخواسته به صیدی گفته می گردد که طی آن، موجود دیگری به غیر از موجود مورد نظر به اشتباه وارد تور ماهیگیران می گردد. برای نمونه، ماهیگیران ممکن است برای ضید ماهی تور خود را وارد آب دریا نمایند اما لاک پشتی به اشتباه و ناخواسته در آن تور به دام بیفتد که به این پدیده، صید ناخواسته یا Bycatch گفته می گردد).