آداب و رسوم کردستانی ها دربلندترین شب سال - مجله مدیاپلیر

به گزارش از ، ایرانیان باستان با باور اینکه فردای شب یلدا با دمیدن خورشید، روز ها بلند تر شده و تابش نورایزدی افزونی می یابد، آخر پاییز و اول زمستان راشب زایش مهر یا زایش خورشید می خوانند وبرای آن جشن بزرگی برپا می کردند.

صادقی کارشناس ارشد مردم شناسی میراث فرهنگی کردستان درباره آداب و رسوم مردم استان درشب یلدا درگفت وگو با خبرنگار از ، گفت: شب یلدا در کردستان نیز مانند سایر مناطق کوهستانی ایران تاریخ کهنی دارد و آن را شه وچله، (شب چله) یا شو زمسان (شب زمستان) می نامند شبی که پیش از فرارسیدنش هیجان و شورخاصی را درمیان مردم برمی انگیزد. وصدای خنده وشادی ازهرخانه ای شنیده می گردد و زمزمه های روایت حماسه ها وداستان ها، گرمابخش سردی این شب به یادماندنی است.

مردمان این دیار که به خونگرمی و میهمان نوازی معروف هستند یکی از آیین های سنتی آن ها جمع شدن کنار یکدیگر و در منزل بزرگ فامیل بوده و در شه و چله همه اقوام و فامیل، تمامی عروس ها، دامادها، دختر و پسر همه در خانه بزرگتر ها دور هم جمع می شوند و پس از صرف شام برنامه های شب چله و بازی های قدیمی همانند گوروا بازی را اجرا می کنند و با شادی و سرور به سپری کردن یک شب برفی طولانی با شنیدن قصه ها و حرف های شنیدنی و سرگذشت بزرگتر ها می پردازند.

درتدارکات این جشن سنندجی ها چندماه قبل از شب چله، خربزه های کوچکی را که از روستای سراب قامیش تهیه می گردد رادرتفاله سرکه می اندازندتا برای این شب کالک تورش (خربزه ترش) که از اصلی ترین موارد سفره است، را داشته باشند. همچنین چندماه قبل از زمستان، خوشه های انگور را در زیر زمین یا در سایه نخ کرده واز سقف آویزان می کنند که به آن آنو می گویند.

غذای این شب عموما دلمه برگ مو وکلم است که گوشت را لابه لای آن می گذارند. سفره شب چله علاوه بردلمه، شامل رب انار و شیره انگور، دوغ، ماست روغن وکره محلی، پیاز وخربزه ترش است. بعداز صرف شام کالک ترش را قاچ کرده و میل می کنند. بعد از خوردن غذای چرب و سنگین شب چله، میل کردن این خربزه ترش، هضم غذا را آسان کرده وباعث می گردد بقیه شب نیزبتوان از تنقلات متنوع ومیوه های رنگارنگ شب چله نیز استفاده کرد. گفتنی است آب داخل خربزه را نیز که مزه ترش وشیرین می دهدجداگانه در ظرفی ریخته وتقسیم می کنند.

در کردستان در هرمحله ای اگرخانواده هایی وجود داشته باشند که استطاعت اقتصادی مناسبی برای برگزاری این مراسم نداشته باشند، از طرف دیگران برایش شام برده می گردد. همچنین در این شب اگرهمسایه هامایل باشند از غذایی که تهیه کرده اند به همدیگر می دهندکه به آن کاسه هاوسا می گویند.

درگذشته قبل از خوردن یا بعداز آن، بزرگان فامیل داستانها، متل ها، وافسانه های قدیمی تعریف می کردند. امروزه در روستاها، حکایت گویی همچنان پا برجامانده و پدربزرگ ها ومادربزرگ ها داستان هایی مانند خاتون زمهریر را برای نوه هایشان در این شب طولانی و تاریک و سرد زمستانی تعریف می کنند. همچنین درگذشته خواندن شاهنامه، گلستان و بوستان و اسکندرنامه معمول بوده است.

از دیگرتمهیدات لازم این شب، انجام بعضی بازی های محلی است مشهورترین این بازی ها در کردستان گوروابازی یاجوراب بازی است. بازی دسته جمعی که شرکت کنندگان به دو گروه تقسیم می شوند و دارای هیجان بسیار زیادی است همه مهمان ها می توانند در آن بازی شرکت کنند و معمولا انجام آن با ابراز هیجانات افراد همراه است و چندساعتی از شب را به خود اختصاص می دهد.

سپس نوبت به خوردن تنقلات وخشکبارمی رسد. انجیرخشک، برگ گلابی، برگ زردآلوهسته زردآلو که همراه با سماق حرارت دیده، توت خشک، تخمه بوداده کدو، وهمچنین گندم برشته که با شیره گز مخلوط شده وبه صورت گلوله های کوچکی درآمده از جمله خشکبار های شب چله است.

اما میوه های شب چله که شامل هندوانه، سیب، گلابی، به، انار وآنومی گردد از ضروریات شب چله است. دربعضی ازخانواده ها برای خوردن میوه های شب چله سفره می اندازند که به آن سفره یلدا یا چله می گویند این سفره با انواع خشکبار، اناردان شده و هندوانه تزیین می گردد. هندوانه از جمله میوه هایی است که باید حتما سر این سفره باشد وچون فصل آن سر رسیده معمولا هندوانه های خوبی از آب در نمی آیند.

خوردن هندوانه به نوعی وداع و خداحافظی با فصل گرماست و پیشوازی از زمستان محسوب می گردد همچنین در اعتقادات محلی خوردن آن را در این شب باعث قوی شدن بدن در مقابل بیماری های زمستان می دانند.

البته ناگفته نماند آجیل مخصوص، هندوانه، انار وشیرینی ومیوه های گوناگون برسر این سفره همه جنبه نمادی دارند و نشانه برکت، تندرستی، فراوانی وشادکامی هستند.

یکی دیگر از آیین های این شب در مناطق مختلف کردستان تفال با دیوان حافظ است برای این کار یک نفر ازبزرگان خانواده یا کسی که بتواند شعر رابه خوبی بخواند یا کسی که دیگران معتقدند به اصطلاح خوب فال می گیرد ابتدا نیت می نماید یعنی در دل آرزویی می نماید سپس بطور تصادفی صفحه ای را از کتاب حافظ می گشاید و با صدای بلند شروع به خواندن می نماید.

خمچه (خنچه) عروس یکی از سنت های واجب شب چله در تمام کردستان است خنچه به سینی بزرگی گفته می شده که هدایای عروس وداماد را در آن حمل می کردند و امروزه به آن کادو می گویند. معمولا اقوام داماد هدایا وپیشکش هایی از جمله کیف وکفش و لباس زمستانی، یک قواره پارچه خوش طرح ورنگ ویک قطعه طلا، کله قند، نقل ونبات وشیرینی های متنوع وکادو های دیگر را به خانه پدرعروس می برند وشام را میهمان آن ها هستند. آن ها نیز متقابلا به داماد هدیه ای می دهند.

در سال های گذشته در روستا های کردستان، درشب چله مراسم شال انداختن نیز اجرامی شد در این رسم از روزنه های بالای بام ها که نقش هواکش ونورگیر را دارند جوانان روستا شال های لباسشان را پایین می فرستند تاصاحبخانه هدیه ای به مناسبت شب چله درآن بگذارد.

واما...

شب یلدا، خاتمه پاییز و شروع زمستان. تاریک ترین و بلندترین شب سال است واز آن به بعدهمه اش سرپایینی است. چشم روی هم بگذاریم شب یلدا که هیچ، تمام شب ها و روز های سال هم تمام می شوند. پس جشن یلدا فرصت خوبی است تا خانواده ها این شب دراز را در کناهم به خوشی سپری کنند چراکه دراین جمع شدن هاست که بسیاری از کدورت هابرطرف می گرددمخصوصا امروزه که خانواده کمتر همدیگر را ملاقات می کنند، می تواند فرصتی باشد برای تجدید ملاقات.

گزارش از فاطمه محمدی

م