موسیقی درمانی؛ تاریخچه، روش ها و کاربردها - مجله مدیاپلیر

صندلی پردازش موسیقی در مغز با مناطقی که سایر اصوات مانند گفتار درک می گردد، فرق دارد. و از این جهت می توان از موسیقی در توانبخشی ذهنی و جسمی، یاری به رشد دقت شنیداری، بهبود توجه و تمرکز و در نهایت رشد مهارت های گفتاری استفاده کرد. این امر در خصوص بچه ها مبتلا به اوتیسم و مبتلایان به اختلالات یادگیری بیشتر صدق می کند.

در صورتی که مطالعه قسمت خاصی از این مطلب مد نظر شماست، با انتخاب عناوین ارائه شده در فهرست زیر، به موضوع دلخواه خود برسید:

• تاریخچه
• موسیقی درمانی در ایران
• روش های موسیقی درمانی
• نحوه تاثیر موسیقی درمانی
• نحوه برگزاری جلسات درمان

تاریخچه استفاده از موسیقی برای درمان

از زمان ارسطو و افلاطون می توان رگه هایی از استفاده از اصوات و آهنگ ها برای درمان بیماری های مختلف را مشاهده کرد. اما در قرن بیستم بود که ایده استفاده رسمی از موسیقی برای درمان مصدومین جنگ دنیای اول شروع شد. هر چند استفاده از این روش درمانی با مشکلاتی همراه بود، ولی به تدریج این شاخه درمانی تکامل یافت و انجمن های متعددی بر اساس آن تشکیل گشت.

• در سال 1944 اولین برنامه آموزش موسیقی درمانی در دنیا در دانشگاه میشیگان شروع شد.
• در سال 1950 انجمن موسیقی درمانی شروع به کار کرد.
• در سال 1971 انجمن موسیقی درمانی آمریکا یا AAMT شروع به کار کرد.
• در سال 1985 فدراسیون دنیای موسیقی درمانی در سطح بین المللی به ثبت رسید.

پیشینه تاریخی موسیقی درمانی در ایران

انجمن موسیقی درمانی ایران با هدف ارتقا امکانات تخصصی در زمینه موسیقی درمانی و بالا بردن سطح آگاهی مردم از نحوه و فرآیند این شیوه درمانی فعالیت می کند.

قابل ذکر است که نخستین سیستم نظام یافته آکادمیک موسیقی درمانی در ایران باستان بنا گشت. براساس کتیبه هایی که در سال 1349 پیدا شده است، دانش موسیقی و درمان با موسیقی از دپارتمان هایی بوده است که هر دانشجوی پزشکی در دانشگاه جندی شاپور آن موقع باید آن را می گذراند. نکته جالب توجه دیگر این است که پرستارانی که از بیماران مراقبت می کردند می بایست در نواختن چند ساز اصلی تبحر داشته و بر این اساس موسیقی تجویز شده از پزشک را اجرا و ارائه می کردند.

در دوران بعد از اسلام نیز یونانی ها موسیقی را در میان موضوع های فلسفی مطرح نموده و بیشتر فیلسوفان در کنار علوم دیگر در خصوص موسیقی اظهار نظر می کردند.

مهم ترین آثاری که در آن به موسیقی درمانی اشاره شده است

• قابوس نامه اثر کیکاووس بن قابوس بن وشمگیر که به طور مفصل به اثر نواختن موسیقی در طبایع مختلف اشاره دارد. وی از نخستین مسلمانانی است که در اثر خود باب مهمی را به موسیقی درمانی اختصاص داده است.
• همچنین ابن سینا علم موسیقی را جزئی از ترکیب بدن انسان دانسته و تکنیک موسیقی درمانی را بسیار کم عارضه و بی خطر می داند. از نظر ابن سینا اجرای موسیقی در زمان های مناسبی از روز و شب می تواند بدون یاری دارو یا خورد و خوراک خاص بیماری را بهبود ببخشید. وی با توجه به دانش پزشکی آن روزگار مکانیسم دقیقی را از تأثیر صوت موسیقی بر ارگان های بدن ذکر می کند. فراموش نکنیم که آثار ابن سینا قرن ها در معتبرترین دانشگاه های اروپایی تا ابتدای قرن بیستم به عنوان مرجع تدریس شده است.

روش های درمان با موسیقی

در موسیقی درمانی دو روش اساسی وجود دارد:

1. روش غیر فعال

روش غیر فعال، شنیدن موسیقی است. در این روش بیمار با گوش دادن و شنیدن موسیقی که در حال نواخته شدن است، تحت درمان قرار می گیرد. بیشترین تأثیر این روش، تاثیر در برانگیختگی و واکنش های عاطفی و ذهنی است.

2. روش فعال

در این روش نواختن، خواندن و حرکات موزون اساس کار است. واکنش های مختلف عاطفی، ذهنی، جسمی و حرکتی تحریک و برانگیخته می شوند.

• در هر دو روش درمان به یاری موسیقی، ملودی و ریتم موسیقی در بازه های مختلف دستکاری می گردد تا بتواند به بیمار در کشف احساسات درونی مانند غم، شادی، ناامیدی، انگیزه و … یاری کند.

نحوه تاثیر موسیقی درمانی

اغلب مردم هنگام شنیدن یک موسیقی، نوعی واکنش اتونومیک (Autonomic Response) را تجربه می نمایند. مثلاً هنگام شنیدن یک موسیقی پر تپش، احساس پر انرژی بودن می نمایند و هنگام شنیدن یک قطعه آرام و کلاسیک، احساس آرامش و سبکی دارند.

موسیقی درمانی ارتباط متعادلی میان موسیقی و خلق و خو برقرار می کند. برنامه ها و روش های موسیقی درمانی متنوع و متناسب با احتیاج افراد تنظیم و تدارک دیده می گردد.

کاربرد های درمانی

• موسیقی بر عملکرد های فیزیولوژیک نظیر تنفس و ضربان قلب و فشارخون تأثیر دارد.
• موسیقی درمانگر ها معمولاً از موسیقی برای ایجاد ارتباط استفاده می نمایند. بدلیل اینکه موسیقی دارای گوشه ها، ضربه ها و ملودی است، می توان آنرا نوعی زبان دانست و از آن برای برقراری ارتباط استفاده نمود؛ بنابراین می توان برای بیمارانی که دارای اختلالات ذهنی و جسمی هستند استفاده کرد تا بتوانند احساسات خود را بیان نمایند. همچنین به افراد درون گرا یاری می کند تا به شخصیتی برون گرا تبدیل شوند و به بیماران اوتیستیک و اسکیزوفرن هم برای کاهش گوشه گیری یاری می کند.
• موسیقی می تواند به بیماران مبتلا به سکته مغزی و اختلالات نورولوژیک دیگر نیز یاری کند. وقتی اینگونه بیماران به موسیقی های ریتمیک گوش می دهند، بطورهمزمان حرکات عضلات آن ها بیشتر و بهتر می گردد. هر چه این حرکات هماهنگ تر و موزون تر شوند، مهارت های حرکتی آن ها نیز به نوبه خود بهبود خواهد یافت و اگر موسیقی دارای ریتم آرام و دارای کیفیت آرامش بخش باشد، پاسخ آن ها نیز رسیدن به آرامش روحی و جسمی خواهد بود.
• موسیقی درمانی قادر است افکار و احساسات و تجارب منفی را از بیماران دور نماید. به عنوان مثال درد ناشی از اعمال جراحی و دندانپزشکی و … با موسیقی کاهش می یابد.
• این روش درمانی در ایجاد آرامش، کاهش استرس و اضطراب و درمان افسردگی نیز موثر است.
• می تواند احتیاج به دارو را در حین زایمان کاهش داده و بعنوان عامل مکمل در کنار بیهوشی در جریان اعمال جراحی و دندانپزشکی مورد استفاده قرار گیرد.
• موسیقی درمانی را جهت کاهش درد های مزمن هم می توان بکار برد.
• از موسیقی برای تکمیل درمان بیماران مبتلا به ایدز، سکته های مغزی، پارکینسون، سرطان و آلزایمر و سایر انواع فراموشی ها می توان استفاده نمود.
• موسیقی، درد ناشی از تزریق را در بچه ها کاهش می دهد. ترس از درد باعث همکاری نکردن کودک، واکنش های شدید از جمله گریه و دست و پا زدن هنگام تزریق، افزایش ضربان قلب و فشارخون می گردد که با موسیقی درمانی می توان از عوارض و درد ناشی از تزریق در کودک جلوگیری کرد.

نحوه برگزاری جلسات موسیقی درمانی

از آنجا که موسیقی درمانی برای طیف زیادی از بیماری ها قابل استفاده است، برنامه های درمان با موسیقی و دوره های آن برای موارد مختلف، با یکدیگر متفاوت است. یک موسیقی درمانگر ابتدا در خصوص علائم بیماری و احتیاجهایتان با شما صحبت خواهد نمود و در عین حال میزان سلامت جسمی، عاطفی و اجتماعی شما مانند توانایی های ارتباطی و مهارت های ذهنی را مورد ارزیابی قرار خواهد داد. در انتخاب نوع موسیقی برای درمان هم خود فرد و هم درمانگر نقش دارند تا موسیقی با احتیاج ها و سلیقه فرد، هماهنگ باشد.

شما می توانید موسیقی مورد علاقه تان را از موسیقی کلاسیک گرفته تا جاز و … انتخاب نمایید. برای بهره بردن از موسیقی درمانی، احتیاجی به تجربه قبلی یا توانایی موسیقیایی خاصی نیست.

گاهی موسیقی درمانی بصورت گروهی انجام می گردد؛ بدین ترتیب که از شما خواسته می گردد تا در یک گروه با بیمارانی که بیماری مشابه شما را دارند، به اجرای موسیقی بپردازید یا بعنوان عضوی از این گروه، به موسیقی گوش داده و به آرامش برسید.

کلام آخر

موسیقی درمانی برای تمام افراد مناسب نیست. برخی از افراد ممکن است با این نوع درمان احساس اضطراب و برافروختگی بیشتری نمایند و برخی هم ممکن است اصلاً به این درمان ها پاسخ ندهند. درمان با موسیقی می تواند یک درمان جایگزین باشد یا در کنار درمان های پزشکی دیگر انجام گردد. اما بهتر است بدانید که نباید برای درمان، تنها به موسیقی درمانی اکتفا کرد، بلکه همواره آن را به عنوان درمان مکمل در نظر بگیرید.